Η προσφορά των Ελληνίδων στη διατήρηση της εθνικής μας συνείδησης και στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821
Ερμόλαος Λινάρδος
Γενικός Γραμματέας της ΠΟΠΣ
Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος
Με νωπή τη θλίψη που δοκιμάζει όλος ο ελληνικός λαός μας για τον άδικο και απροσδόκητο θάνατο 57 συνανθρώπων μας, κυρίως νέων, που δεν πρόφτασαν να ζήσουν την ζωή τους, ευχαριστώ τον Πρόεδρο και όλους σας για την πρόσκληση και εμπιστοσύνη να μοιραστούμε λίγο χρόνο για την κορυφαία μνήμη του Έθνους και πάντα επίκαιρη την Επανάσταση του 1821.
Σήμερα δεν θα σταθούμε στη λάμψη του πυρπολητή που ανάγκασε την Ευρώπη να στρέψει τα μάτια της στην Ελλάδα του ’21, ούτε στο θάμπος του Μεσολογγίου ή στην απίστευτη ανδρεία των πολιορκητών της Τριπολιτσάς, ούτε στον Ιερό Λόχο, στην αυτοθυσία του Διάκου και του Παπαφλέσσα, ούτε στην Κρήτη, στα Σφακιά που έβγαλαν κλέφτες αμέσως μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης.
Θα περιοριστούμε να αποδώσουμε φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στην προσφορά των Ελληνίδων στη διατήρηση της εθνικής μας συνείδησης και στον απελευθερωτικό αγώνα του ’21.
-Ποια Ελληνίδα έζησε μέσα στα 400 χρόνια της σκλαβιάς και δεν αποδείχτηκε πραγματική ηρωίδα;
Αν ρωτούσαμε το Σούλι, το Μεσολόγγι, τα Ψαρά, τη Χίο, τη Μάνη, τη Μακεδονία, τη Θράκη, την Κρήτη και κάθε γωνιά της Ελλάδας, θα είχαν να μας απαντήσουν πως οι Ελληνίδες έστησαν αθάνατα μνημεία ηρωισμού, θυσίας και δόξας,
Μια ατελείωτη σειρά ηρωίδων όπως η Μόσχω Τζαβέλα, η Δέσπω Μπότσαρη, η Χαίδω Καρατάσαινα, η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η Δόμνα Βισβίζη, η Κων/να Ζαχαριά, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη, η Μαργαρίτα Μπασδέκη κ.α. παραμένουν λαμπρά παραδείγματα προς μίμηση.
Πολλές μας είναι γνωστές. Πολύ περισσότερες ίσως μας είναι άγνωστες.
Από την αρχαιότητα ακόμη η Ελληνίδα διακρινόταν για το ήθος της το αυστηρό και αρρενωπό, για την ανθρωποπλαστική της ικανότητα και την ευλάβειά της στους θεούς, που αποτελούσε το βασικό χαρακτηριστικό της ανατροφής της. Μέσα από τα παγκοσμίου κύρους έργα του Ομήρου, των τραγικών συγγραφέων (Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη και άλλων) προβάλλονται οι αιώνιες αξίες που υπηρετούν οι Ελληνίδες (Ιφιγένεια, Αντιγόνη κ.α.).
Με την ενανθρώπιση του Χριστού και τη διάδοση της χριστιανικής θρησκείας στον κόσμο, το γυναικείο στοιχείο, με φωτεινό παράδειγμα τη Θεομήτορα Παναγία, έγινε ακόμα πιο έντονο στην ελληνική φυλή. Η αγάπη που κήρυξε ο Θεάνθρωπος δυνάμωσε τη βούληση, τη μαχητικότητα, την τάση προς θυσία. Από την ημέρα που η « Η Πόλις εάλω» (29 Μαΐου 1453), το Γένος των Ελλήνων και ολόκληρη η βυζαντινή αυτοκρατορία, που επί 1000 και πλέον χρόνια εφώτισε τον κόσμο όλον με το λαμπρό φως του ελληνικού πολιτισμού, υποδουλώθηκε στους απολίτιστους Ασιάτες.
Το πικρό παράπονο του λαού μας για τη χαμένη Βασιλεύουσα ο άγνωστος τραγουδιστής το έκανε θρηνητικό μοιρολόι, το γνωστό τραγούδι «της Αγιά Σοφιάς», το έκλεισε μέσα σε ένα δίστιχο, που έκρυβε μέσα του τους πόθους και τα όνειρα του Ελληνισμού:
«Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις,
Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά σου είναι».
-Την εποχή της Τουρκοκρατίας που επικρατούσε μαυροφόρ’ απελπισιά, πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι, στα 1526 γεννήθηκε στην Αθήνα η Φιλοθέη Μπενιζέλου, η Αγία Φιλοθέη. Η μοναδική γυναίκα που ξεκίνησε με το ανέσπερο φως της πίστης και άναψε χίλια άλλα φωτάκια, που με το πέρασμα του χρόνου έβγαλαν την πατρίδα μας απ’ τα σκοτάδια της σκλαβιάς και της αμάθειας.
Ο σκλαβωμένος Ελληνισμός δέχεται με ανακούφιση την ευεργετική της επίδραση. Με όσα χρήματα της έμειναν έπειτα από τις πολλές αγαθοεργίες της έχτισε ένα μοναστήρι μέσα στην Αθήνα, που γρήγορα εξελίχθηκε σε μία επαγγελματική σχολή, ένα σχολείο γραμμάτων και τεχνών. Περισσότερες από 200 κοπέλες έμεναν και φοιτούσαν σε αυτό. Τι δώρο μεγάλο ήταν αυτό σε μία τέτοια εποχή για το καλό της βασανισμένης πατρίδας μας. Κοντά στις ευγενικές της προσπάθειες εξακολούθησε να φροντίζει και για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων Χριστιανών.
Μεγάλη συγκίνηση και βαθιά ευγνωμοσύνη καταλαμβάνει τους ευλαβείς προσκυνητές της Αγίας Φιλοθέης και εμπνέει το γεγονός ότι μέσα σε ένα πηχτό σκοτάδι αμορφωσιάς, μια νέα κοπέλα μπόρεσε να ακτινοβολήσει σαν αστέρι ολόφωτο, πριν ακόμα φανούν οι μεγάλοι δάσκαλοι του Γένους μας.
-Ο χορός του θανάτου
Στη σκιά χειροπιασμένες
στη σκιά βλέπω κι εγώ
κρινοδάχτυλες παρθένες
όπου κάνουνε χορό.
(Δ.Σολωμός)
Είναι η 17η Δεκεμβρίου του 1803 και ώρα 11η πρωινή που 60 ηρωικές γυναίκες στο Ζάλογγο έγραψαν με τη θυσία τους μία από τις λαμπρότερες σελίδες της ιστορίας μας.
Άλλες μικρές κοπέλες και άλλες νεαρές μητέρες με το παιδί στην αγκαλιά χωρίστηκαν μέσα στη φωτιά της μάχης από τους άνδρες και κινδυνεύουν να πιαστούν από τους μανιασμένους εχθρούς. Στην τρομερή αυτή σκέψη ορμούν με μιας στην κορυφή ενός απόκρημνου βουνού που λέγεται Στεφάνι. Κάτω, βαθιά στη χαράδρα, κυλάει τα ορμητικά του νερά ο Αχέροντας ποταμός.
Οι Σουλιώτες βρίσκονται πολύ μακριά για να τις υπερασπιστούν. Λίγες στιγμές και θα είναι σκλάβες. Έξαφνα μια έμπνευση φωτίζει το νου τους. «Θάνατος και όχι σκλαβιά». Χωρίς να χάνουν καιρό ορμούν στην άκρη του γκρεμού. Πλέκουν τα χέρια με αγάπη και στήνουν χορό. «Ω, δεν είν’ αυτός χορός πανηγυριού. Είναι ο θρυλικός χορός του θανάτου που στήνουν οι Σουλιώτισσες πάνω στο Ζάλογγο.
Έχε γεια καημένε κόσμε
Έχε γεια, γλυκεία ζωή
Και συ δύστυχη πατρίδα
Έχε γεια παντοτινή.
Στο βουνό δε ζει το ψάρι
Κι ο ανθός στην αμμουδιά
Κι οι Σουλιώτισσες δε ζούνε
Μες στη μαύρη τη σκλαβιά…….Τραγουδούν με σπαρακτική φωνή.
Ξαφνικά σταματούν. Εκείνη που οδηγεί τον χορό έχει φθάσει στο χείλος του γκρεμού. Γυρίζει με θάρρος, φιλεί τη δεύτερη και αμέσως πηδάει στο χάος.
Κι ο χορός εξακολουθεί γοργά, ενώ οι πλαγιές και τα λαγκάδια αντηχούν απ’ το πονεμένο τραγούδι τους.
Έχετε γεια βρυσούλες
Λογγοί, βουνά, ραχούλες…
Ο χορός του Ζαλόγγου έγινε θρύλος. Έγινε σύνθημα και για πολλές άλλες Ελληνίδες που σε παρόμοιες στιγμές ακολούθησαν το παράδειγμά τους.
-Βρισκόμαστε λίγα χρόνια αργότερα. Διακόσιες άλλες Σουλιώτισσες, μετά από πολλές περιπέτειες έχουν εξαντλήσει κάθε προσπάθεια πολεμώντας. Βρίσκονται πάνω στα βουνά των Τζουμέρκων, στον απόκρημνο βράχο του Σέλτσου. Διακόσιες ηρωίδες ορμούν και πνίγονται μέσα στα ορμητικά νερά του Αχελώου.
Κορυφαία μνήμη του Έθνους και πάντα επίκαιρη είναι η Επανάσταση του 1821.
Από τα μέσα Μαρτίου του 1821 ήταν φανερό ακόμα και στους Τούρκους ότι η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού των Ελλήνων είχε φθάσει.
Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη
των Ελλήνων τα ιερά
και σαν πρώτα ανδρειωμένη
Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!
Δε γράφτηκε ποτέ πιο ζωντανό τετράστιχο απ’ αυτό που βρήκε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, για να περιγράψει την τραγωδία και την εθνική Ανάσταση του Ελληνισμού.
Μυριάδες κόκαλα ιερά των Ελλήνων αγωνιστών σπάρθηκαν στο ελληνικό χώμα και στις ελληνικές θάλασσες, έως ότου ήρθε η στιγμή που οι αναστάσιμες καμπάνες σκόρπισαν σ’ όλη τη γη το «Χαίρε, ω χαίρε Ελευτεριά».
Οι αντιδράσεις των Τούρκων
Ο σουλτάνος από την αρχή της Επανάστασης κινήθηκε εναντίον του ελληνικού στοιχείου της Κων/πολης. Έπειτα από τη διαβεβαίωση του Ρώσου πρεσβευτή Στρογγανόφ ότι ο τσάρος αποδοκίμαζε τη στασιαστική κίνηση και σε συνδυασμό με τη στάση ανοχής που έδειξαν οι εκπρόσωποι των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, αποθρασύνθηκε. Μόνο ο αφορισμός των επαναστατών από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ έσωσε το ελληνικό στοιχείο της Πόλης από τον αφανισμό. Εντούτοις δεκάδες σπουδαίοι εκπρόσωποι του Γένους κρεμάστηκαν ή αποκεφαλίστηκαν, μεταξύ των οποίων και ο Πατριάρχης. Τη μανία των Τούρκων δοκίμασαν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Θεσσαλονίκης, της Ανδριανούπολης, της Σμύρνης, των κυδωνιών και της Κύπρου.
Στις 30 Μαρτίου 1822 ο τουρκικός στόλος υπό τον Καρά Αλή αποβίβασε χιλιάδες στρατού στη Χίο. Έπειτα από δύο μέρες το νησί είχε μετατραπεί σε ερείπια. Περισσότεροι από 25.000 κάτοικοι θανατώθηκαν και πάνω από 45.000 κάτοικοι αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.
Η καταστροφή αυτή γρήγορα μαθεύτηκε στην Ευρώπη και ο αποτροπιασμός της κοινής γνώμης για το φοβερό αυτό γεγονός ενίσχυσε εντυπωσιακά το κίνημα του φιλελληνισμού και ανάγκασε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να μεταβάλουν στάση απέναντι στο ελληνικό ζήτημα.
«Τα ηφαίστεια», του Ανδρέα Κάλβου
Χλωρά, μοσχοβολούντα
νησία του Αιγαίου πελάγους,
ευτυχισμένα χώματα
όπου η χαρά κι η ειρήνη
πάντα εκατοίκουν.
Τι τα θαυμάσια εγίνηκαν
κοράσια σας οπ’ είχαν
ψυχήν σαν φλόγα, χείλη
σαν δροσισμένα ρόδα,
λαιμόν σαν γάλα;
ιθ’
Τα ρόδα της Ελλάδος
εις τ’ αίμα της βαμμένα
θέλει φανούν τερπνότατον
δώρον των γυναικών μας,
κι έργον ηρώων».
Στη Μακεδονία οι γενναίοι αρχηγοί Καρατάσος, Ζαφειράκης και Γάτσος αγωνίζονται σκληρά.
Η ηρωική πόλη της Νάουσας αντιστάθηκε ενάντια στις Τούρκους με θαυμαστή ανδρεία. Πολλοί έπεσαν στη μάχη ή σκοτώθηκαν στη σφαγή που ακολούθησε. Λίγοι σώθηκαν στα κρησφύγετα του Βερμίου.
Κοντά στον καταρράκτη της Αραπίτσας έχουν μαζευτεί όλες οι νέες γυναίκες και τα κορίτσια των καλύτερων οικογενειών της Νάουσας. Εναντίον τους στρέφεται όλη η μανία των Τούρκων. Ορμούν να τις συλλάβουν.
Μα την ώρα εκείνη μια ακόμα σελίδα ηρωισμού και θυσίας γράφεται. Επαναλαμβάνεται το μεγάλο και ηρωικό σύνθημα «Θάνατος κι όχι σκλαβιά» και από την ξύλινη γέφυρα των Στρουμπάνων ρίχνονται όλες μέσα στον λευκό καταρράκτη.
Τα ονόματά τους ίσως μας είναι άγνωστα, η θυσία τους όμως πέρασε μαζί με τις τόσες άλλες στην αθανασία. Η μνήμη τους θα είναι ζωντανή στις ψυχές των Ελλήνων για πάντα.
Η Καρατάσαινα , η γυναίκα του οπλαρχηγού της Νάουσας Καρατάσου πρωτοστατεί στην αντίσταση. Η ίδια δυναμώνει τις Ναουσαίες πριν πέσουν στον γκρεμό, τις ενθαρρύνει, τις δείχνει το μεγαλείο του μαρτυρίου. Έρχεται η σειρά της. Ο πασάς με προσποιητή καλοσύνη την καλεί να αλλαξοπιστήσει και θα γινόταν και πάλι αρχόντισσα. Η Καρατάσαινα αλλάζει όψη. Ορθώνει το ανάστημά της και με υπέροχη δύναμη απαντά «Ό,τι έχετε να κάνετε, τελειώνετε». Δεν αργεί να εκδικηθεί ο πασάς με τον χειρότερο τρόπο. Ένα μεγάλο σακί γεμάτο φίδια, ανοίγεται στο σώμα της ηρωίδας. Υποφέρει με υπομονή τους πόνους. Στο πρόσωπό της επαναλαμβάνονται τα μαρτύρια των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Στεφανωμένη με το ολόλαμπρο στεφάνι του μαρτυρίου, πεθαίνει για να προστεθεί ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα των μαρτύρων της χριστιανικής Ελλάδας.
Το μαρτύριο των γυναικών δεν σταμάτησε. Κρεμούσαν τις γυναίκες στα κλαδιά των δέντρων, τους έδεναν στα πόδια τα παιδιά τους κι ύστερα έβαζαν φωτιά και τις έκαιγαν.
Ο Τούρκος Πασάς κράτησε τις ωραιότερες γυναίκες και τα παιδιά για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Από τις αιχμάλωτες γυναίκες που έφερε στη Θεσσαλονίκη άλλες φυλάκισε σε μπουντρούμια και τις άφησε να πεθάνουν χωρίς νερό και τροφή. Άλλες τις έριξαν σε υπονόμους και έφραξαν τις εξόδους μέχρι που πέθαναν από ασφυξία.
Αυτό το τέλος είχαν οι ηρωικές Ελληνίδες της Νάουσας, όσες προτίμησαν να πεθάνουν παρά να απαρνηθούν την πίστη τους.
Οι ηρωικές Μεσολογγίτισσες είναι εκείνες που συνεχίζουν τα υπεράνθρωπα κατορθώματα των Σουλιωτισσών. «Δεν τους βαραίνει ο πόλεμος» λέει ο Σολωμός, «αλλ’ έγινε πνοή τους, κι εμπόδισμα δεν είναι στις κορασιές να τραγουδούν και στα παιδιά να παίζουν». Η μόνη καταφυγή ήταν ο Θεός.
Διονύσιος Σολωμός- Ελεύθεροι Πολιορκημένοι – ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β’
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».
Πολλές ακόμη Ελληνίδες σε διάφορα μέρη της πατρίδας μας θυσιάστηκαν στον βωμό του καθήκοντος για την ελευθερία της πατρίδας. Αναφέρουμε μερικές από αυτές, αν και υπάρχουν πολλές που δεν αναφέρονται. Την ώρα που η Μπουμπουλίνα ύψωνε τη σημαία στις Σπέτσες και η Μαντώ στη Μύκονο κήρυττε την επανάσταση, μια ηρωίδα, η Κωνσταντίνα Ζαχαριά ύψωνε στο σπίτι της στη Σπάρτη τη σημαία και έδωσε το σύνθημα του συναγερμού. Τα ίχνη της ηρωίδας χάνονται μετά τη μάχη του Πολυαράβου της Λακωνίας στα 1826. Με την ηρωική μάχη στο Βαλτέτσι είναι συνδεδεμένο και το όνομα μιας άλλης Σπαρτιάτισσας της Σταυριάνας Σάββαινας. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας, έλαβε μέρος στις μάχες στο Βαλτέτσι, τα Τρίκορφα, στην Βέργα και άλλα. Στον ιερό βράχο της Ακρόπολης πλήθος γυναικών Ελληνίδων διακρίθηκαν για πράξεις δόξας και ηρωισμού. Ποιος μπορεί να λησμονήσει την ανδρεία διαγωγή της Γκούραινας, όταν ο άντρας της έπεφτε νεκρός πάνω στη σκληρή μάχη; για να ολοκληρωθεί η απελευθέρωση της πατρίδας οι αγώνες συνεχίστηκαν και μετά το 1821. Και τότε νέες σελίδες δόξας γράφτηκαν και άφθονο αίμα πότισε το δέντρο της λευτεριάς.
Σε όλους είναι γνωστό το ηρωικό Αρκάδι και ο περίφημος ηγούμενος Γαβριήλ. Ίσως όμως λίγοι γνωρίζουν μια άλλη ηρωική μορφή που έδρασε στο Αρκάδι στην επανάσταση του 1866. Τη Χαρίκλεια Δασκαλάκη. Οι οπλαρχηγοί με τη Χαρίκλεια Δασκαλάκη έπαιρναν την ηρωική απόφαση να πολεμήσουν για την ελευθερία τους ή να πεθάνουν όλοι μαζί. Στα 1878 εξερράγη η νέα θεσσαλική επανάσταση. Πολλές γυναίκες έδειξαν τότε ορμητικό ηρωισμό: η Σουίπαινα, η Παπαθανάσαινα Μητριάνου, η υπηρέτρια του Α. Βασαρδάνη, Ελένη και άλλες 70 γυναίκες αγωνίζονται ηρωικά στη μάχη της Μακρυνίτσας, μεταξύ των οποίων και η Μαργαρίτα Μπασδέκη, η οποία αψηφώντας τον κίνδυνο μέσα από τα μπόλια του εχθρού, στήνει την ελληνική σημαία επάνω στις επάλξεις. Γάλλος περιηγητής που έτυχε να δει τη Μαργαρίτα Μπασδέκη και έμαθε για τους ηρωισμούς της, ασπάστηκε με ευλάβεια το χέρι της και ανέκραξε με θαυμασμό: «Έθνος του οποίου οι παρθένες αγωνίζονται υπέρ της ελευθερίας σαν την ηρωίδα αυτή, αξίζει να εγκωμιάζονται και να βοηθιούνται από τον πολιτισμένο κόσμο».
Οι Ελληνίδες εξακολουθούν να προσφέρουν και τη ζωή τους, στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1912, στα βουνά της Πίνδου και σε όλη την Αντίσταση.
Με τέτοιες Ελληνίδες η σκλαβωμένη πατρίδα μας προχώρησε στον αγώνα της Ελευθερίας. Ανέβηκαν με θάρρος και υπομονή τον γολγοθά της σκλαβιάς. Και η δική τους ηρωική θυσία συνέβαλε να ανατείλει η λαμπρή μέρα της ανάστασης του Γένους μας.
