Το πνεύμα της εθνεγερσίας του 1821

Κορυφαία μνήμη του Έθνους και πάντα επίκαιρη είναι η Επανάσταση του 1821.

Στο άρθρο μας αυτό δεν θα σταθούμε στη λάμψη του πυρπολητή που ανάγκασε την Ευρώπη να στρέψει τα μάτια της στην Ελλάδα του ’21, ούτε στο θάμπος του Μεσολογγίου ή στην απίστευτη ανδρεία των πολιορκητών της Τριπολιτσάς, ούτε στον Ιερό Λόχο, στην αυτοθυσία του Διάκου και του Παπαφλέσσα, ούτε στην Κρήτη, στα Σφακιά που έβγαλαν κλέφτες αμέσως μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης.

Θα περιοριστούμε να εξάρουμε το πνεύμα της Εθνεγερσίας, από το οποίο αντλεί δύναμη ο νεότερος Ελληνισμός και το οποίο αποτελεί σπουδαίο παράγοντα επιβίωσής του, μέσα σ’ ένα νέο κόσμο με νέες συνήθειες και νέα συνθήματα.

Στο 1821 έγινε τούτο το μοναδικό: σμίξανε η παράδοση με την πίστη και τ’ άρματα με τα γράμματα.

Στον αγώνα έλαβε μέρος ένα πλήθος από αυτόνομους και ποικίλους σε νοοτροπία και προέλευση ανθρώπους, επώνυμους και ανώνυμους, που όμως δεν κινήθηκαν από ταξικά και οικονομικά ελατήρια, αλλά από πνευματική και ψυχική έξαρση, από το ακατάλυτο κίνητρο της ηθικής και κοινωνικής ελευθερίας, από τη δύναμη εκείνη που κάνει τον άνθρωπο να ξεπερνά τα όρια της φύσης και να μπαίνει στο χώρο της ιστορίας.

Όταν έφτασε η ευλογημένη ώρα, η ελληνική ευψυχία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία των αγωνιστών της εθνεγερσίας ξαναζωντάνευαν όμοια κατορθώματα ένδοξων προγόνων, ώστε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός να ψάλει σ’ ένα τετράστιχο του Ύμνου στην Ελευθερία:

«Ω τριακόσιοι σηκωθείτε

και ξανάρθετε σε μας

τα παιδιά σας θελ’ιδείτε

πόσο μοιάζουνε μ’ εσάς»

Έκθαμβος ο SHELLEY αναφωνεί για το 1821 σε ένα δράμα λυρικό με το όνομα «HELLAS»

«Και η Ελλάς που είναι πεθαμένη αναστήθηκε.

Ο μέγας αιών του κόσμου αναγεννάται.

Τα χρυσά χρόνια επανέρχονται…

μία λαμπροτέρα Ελλάς υψώνει μακράν τα όρη της υπεράνω γαληνιοτέρων κυμάτων.

Ω, μη γράφετε πλέον την ιστορίαν της Τρωάδος….νέαι Αθήναι θα ανατείλουν».

Κι όμως, λίγα μόλις χρόνια πριν την Επανάσταση, πολλοί Ευρωπαίοι, που είχαν αγαπήσει την αρχαία και τη μεσαιωνική Ελλάδα, μέσα από τις κλασσικές σπουδές τους στα γυμνάσια της Εσπερίας, είχαν πιστέψει πως η πατρίδα μας ήταν νεκρή πια και ο λαός που κατοικούσε επάνω στα ερείπια του αρχαίου μεγαλείου, δεν είχε καμία σχέση με τους κλασσικούς δημιουργούς του.

Την ίδια εποχή ο φοβερός μισέλληνας PAUW διαλαλούσε στην Ευρώπη:

«Ο λαός ούτος…δεν είναι πλέον ή ουτιδανόν βάρος της γης, και η αισχύνη των προγόνων τους, ων ποδοπατεί τους τάφους χωρίς να τους γνωρίζει».

Και αυτό ο ρομαντικός φιλέλληνας CHATEAUBRIAND απογοητευμένος έγραφε στο βιβλίο του: «Οδοιπορικό από Παρισίους μέχρις Ιεροσολύμων», «πως η Ελλάδα δε ζει. δεν είναι παρά μία γεωγραφική έννοια, ένα ιστορικό όνομα».

Πόσο βιάστηκαν όμως όλοι τους. Πού να φανταστούν πως μετά από λίγα χρόνια στην πρόσκληση του «Λεωνίδα» θα φώναζαν «παρόν» ο Διάκος στην Αλαμάνα, ο Ανδρούτσος στη Γραβιά, ο Κανάρης στα Ψαρά, ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια, ο Καραϊσκάκης στην Αράχωβα, ο Παπαφλέσσας στο Μανιάκι και τόσοι άλλοι γνωστοί και άγνωστοι ήρωες σε κάθε ελληνική γωνιά.

Τι ήταν όμως αυτό που συνετέλεσε στη διάσωση της φυλής μας;

Ποιοι παράγοντες επέδρασαν, ώστε επί τέσσερις αιώνες κατευθυντήρια γραμμή σ’ ολόκληρη την ελληνική σκέψη να είναι η προετοιμασία- υλική, ψυχική, πνευματική, ηθική, πολιτική- του μεγάλου ξεσηκωμού;

-Πρώτος παράγοντας που έπαιξε από την αρχή αποφασιστικό ρόλο στη συμπεριφορά των υπόδουλων ραγιάδων απέναντι στο δυνάστη ήταν η πίστη ότι «όπως ήταν θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει», έτσι ακριβώς ήταν και θέλημα Θεού να ελευθερωθεί το Γένος».

Το πικρό παράπονο του λαού μας για τη χαμένη Βασιλεύουσα ο άγνωστος τραγουδιστής το έκανε θρηνητικό μοιρολόι, το γνωστό τραγούδι «της Αγιά Σοφιάς», το έκλεισε μέσα σε ένα δίστιχο, που έκρυβε μέσα του τους πόθους και τα όνειρα του Ελληνισμού:

«Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις,

Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά σου είναι».

Την πίστη του αυτή ο λαός τη βάζει μέσα στα τραγούδια του και μάλιστα στους «Θρήνους» του για την Άλωση, που αν και «Θρήνοι» όμως ο καθένας τους δεν καταλήγει στην απελπισία, αλλά αντίθετα σε όλους βλέπουμε να σιγοκαίει το φως μιας ελπίδας για την ανάσταση του Γένους μας.

«Μη κλαις, μη κλαις Αι-Γιάννε μου και δερνοκοπισκάσαι (τραγουδάει ο Πόντιος λυράρης)

-Η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία πάρθεν.

-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο».

Ο Κοραής γράφοντας από το Παρίσι στις 22 Απριλίου 1803 στους Σουλιώτες, υπενθυμίζει ότι «Ο Θεός ποτέ δεν αφήνει αβοήθητους εκείνους, όσοι πολεμούν υπέρ της πατρίδος των και προτιμούν τον θάνατον παρά την δουλείαν.»

Ο Γέρος του Μωριά, δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει, όσες φορές του δίνεται η ευκαιρία, ότι: «Ο Θεός έδωσε την υπογραφήν διά την ελευθερίαν της Ελλάδας και δεν την παίρνει πίσω».

Με την ίδια πίστη στην αμετάκλητη απόφαση του Θεού να ελευθερωθεί το Γένος, είναι διαποτισμένος και ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ο οποίος γράφει με τα «απελέκητα» γράμματά του, όπως τα έλεγε, ότι η απόφαση του Θεού του δίκαιου ήταν «ν’ αναστήσει τους πεθαμένους Έλληνες…να ματαειπωθεί Ελλάς, να λαμπρυνθεί αυτήνη και η θρησκεία του Χριστού».

-Ένας άλλος παράγοντας, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο, τόσο στην προετοιμασία, όσο και στην επιτυχία της Επανάστασης, ήταν η ομοθυμία των Ελλήνων, η σύμπνοια, η κοινή διάθεση για το μεγάλο αγώνα. Ήταν με άλλα λόγια η κοινή συνείδηση της αναγκαιότητας της επανάστασης, που οδηγούσε σε ταυτότητα ιδεών, σκέψεων και επιθυμιών.

-Πέρα όμως και πάνω απ’ όλους τους παράγοντες και συνισταμένη αυτών, στέκεται ένας και μοναδικός σε βαρύτητα συντελεστής του θαύματος του ’21, είναι η συνείδηση της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Το βίωμα της Ελευθερίας, όπως εκφράζεται αυτή στα κλέφτικα τραγούδια, που μιλώντας αλληγορικά, πότε για τη «Λαφίνα» και πότε για τον «περήφανο αητό» προσπαθούν, γεμίζοντας με λεβεντιά και ανδρικό ήθος τις καρδιές των υπόδουλων, να αναστήσουν το πνεύμα των αρχαίων ηρώων στον αγώνα εναντίον των Τούρκων.

Ο Ελληνισμός με το πάντοτε ζωντανό πνεύμα της φυλής μας διαμόρφωσε το ιδανικό της μεγάλης ιδέας, μέχρις ότου έκαμε τις νέες εξορμήσεις για την ενσωμάτωση ελληνικών τμημάτων στον εθνικό κορμό κατά τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13.

Το ίδιο πνεύμα έλαμψε και πάλι και επιβεβαιώθηκε με τον υπεράνθρωπο δυναμισμό της υπεράσπισης της ελληνικής ελευθερίας κατά το 1940-41 και στην Εθνική Αντίσταση.

Εμείς ως Έλληνες αλλά ζωντανοί φορείς ιστορίας τριών χιλιάδων ετών, έχουμε υπέρτατο χρέος να διαφυλάξουμε την ιστορία μας αυτή, που χαράζει αλάνθαστα τη φυσιογνωμία μας και την ιδιοτυπία μας.

Έτσι μόνο είναι δυνατό να επιτύχει ένας λαός την πρόοδό του, εφόσον παράλληλα θα προσπαθεί να δημιουργεί το νέο σύμφωνα με τη φύση του, τη ζωή του και την εθνική του παράδοση.

Σήμερα αν και φθάσαμε σε παγκόσμιες νέες καταστάσεις, αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις πολιτικές και οικονομικές, όμως ο Ελληνισμός θα υποχρεωθεί για την επιβίωσή του, τη διάσωση της εθνικής του υποστάσεως και τη διατήρηση του ελληνικού χαρακτήρα του να αγωνίζεται σκληρά, αντλώντας δυνάμεις από το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική ιστορία του.

Τα δημοτικά τραγούδια και η έντεχνη ποίηση για το 1821

Μετά την άλωση της Κων/πολης μαζί με τους θρήνους, τα δίσεκτα χρόνια της σκλαβιάς δεν έπαψαν να εμφανίζονται καινούργια τραγούδια των Ακριτών σε όλες τις άκρες του Ελληνισμού και σε όλες τις ντοπιολαλιές, από τα πέρατα της Καππαδοκίας ως τα Ιόνια νησιά και από τη Μακεδονία, Ήπειρο και Θράκη ως την Κρήτη και την Κύπρο. Και αυτό βάσταξε ως την εμφάνιση των πρώτων αρματολών και κλεφτών.

Οι κλέφτες μαζί με την ανδρεία τους και τις άλλες αρετές τους κληρονόμησαν και τα υπέροχα τραγούδια τους, τα κλέφτικα. Στα τραγούδια αυτά περιγράφονται τα κατορθώματα των σκλαβωμένων Ελλήνων που δεν άντεχαν τη σκλαβιά και την ταπείνωση από τον κατακτητή. Πάνω από τα απόρθητα βουνά της πατρίδας μας κήρυξαν έναν ατέλειωτο και εξαντλητικό κλεφτοπόλεμο που οδήγησε μοιραία στην Επανάσταση του Εικοσιένα.

Γι’ αυτό, όποιος θέλει να νιώσει το θαύμα του ’21, μαζί με την ιστορία θα πρέπει να μελετάει και τα κλέφτικα τραγούδια.

Πολλά τραγούδια μας αφηγούνται τις τραγικές περιπέτειες των κλεφτών στα φονικά χτυπήματα με τους Τούρκους και τους Αρβανίτες, τις φοβερές λαβωματιές τους και την εγκατάλειψή τους στις ερημιές.

Οι κλέφτες ετοίμασαν το Εικοσιένα. Αυτοί χάρισαν τους καπεταναίους του. Απ’ αυτούς βγήκαν οι Κολοκοτρωναίοι, οι Μποτσαρέοι, οι Τζαβελέοι, οι Καραϊσκάκηδες και οι Αθανάσιοι Διάκοι.

Στο μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού λαού, που είχε μείνει αναλφάβητο, τα κλέφτικα τραγούδια έπεσαν σαν απροσδόκητο φως που φώτισε την εθνική τους συνείδηση.

Του Βασίλη

«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,

για ν’ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,

χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια* να δουλεύουν.

– Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,

να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,

και να ‘μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.*

Φέρε μου τ’ αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι,

να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια,

να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους,*

να βρω λημέρια* των κλεφτών, γιατάκια* καπετάνων•

και να σουρίξω* κλέφτικα, να σμίξω τους συντρόφους,

που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες».

Πουρνό* φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.

«Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες!

– Καλώς το τ’ άξιο το παιδί και τ’ άξιο παλικάρι».

Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Γράμματα

Πρόδρομοι της Επανάστασης

Μετά την αποφράδα ημέρα της Άλωσης της Κων/πολης τότε που όλα «τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», πολλοί εκλεκτοί πνευματικοί άνθρωποι άρχισαν να προσφέρουν σημαντικότατο έργο για τη διατήρηση της πίστης και εθνικής συνείδησης του Γένους μας.

Πλήθος λόγιοι του Βυζαντίου, Πατριάρχες, απλοί καλόγεροι στα κρυφά σχολειά και πολλοί άλλοι διδάσκαλοι του Γένους δίδαξαν τα ελληνόπουλα στον τόπο που ζούσαν ή στις περιώνυμες ελληνικές σχολές της σκλαβωμένης Ελλάδας. Μεταξύ αυτών των πνευματικών μορφών ιδιαίτερη και μοναδική θέση στη συνείδηση των Ελλήνων κατέχουν ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος με το έργο τους.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός με το απλό κήρυγμά του εδραίωσε την πίστη στον Χριστό των απλών Ελλήνων, ίδρυσε απλά ελληνικά σχολεία πάνω από 240 για τα ελληνόπουλα και πότισε το χώμα της πατρίδας με το ίδιο το αίμα του. Ο Αδαμάντιος Κοραής με το περισπούδαστο φιλολογικό, συγγραφικό και εκδοτικό έργο του στην Ευρώπη συνέβαλε στο να αγαπήσουν οι Ευρωπαίοι το λαό με τον μοναδικό πολιτισμό του και τους συμπατριώτες του Έλληνες να εκτιμήσουν την ένδοξη καταγωγή και ιστορία τους. Ο Ρήγας Φεραίος με τα ποιήματά του και ιδιαίτερα τον Θούριο και τα κηρύγματά του στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια πυρπόλησε τις ψυχές των Ελλήνων και Βαλκάνιων σκλάβων, για τον πόθο τους προς την ελευθερία. Δίκαια θεωρείται η πιο φωτεινή μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού που συνέβαλε στην επανάσταση του ελληνικού γένους.

Η επανάσταση στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες

Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο, το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Ρωσία και στις αυτόνομες παραδουνάβιες ηγεμονίες. Στις 10 Μαρτίου συγκροτήθηκε ο Ιερός Λόχος που τον πυρήνα του αποτελούσαν μαθητές του ελληνικού σχολείου της Οδησσού. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στις 6-7 Ιουνίου του 1821 στο Δραγατσάνι. Από τους 300 Ιερολοχίτες έπεσαν μαχόμενοι πάνω από 200. Έπεσαν δίνοντας λαμπρό παράδειγμα στις επόμενες ελληνικές γενιές, οδηγούμενοι από την λαμπρά ιστορία των αρχαίων Ελλήνων «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». Είχε έρθει η ώρα του Μεγάλου ξεσηκωμού της Επανάστασης.

Ωδή στον Ιερό Λόχο – Ανδρέας Κάλβος

Ας μη βρέξει ποτέ
το σύννεφον, και ο άνεμος
σκληρός ας μή σκορπίση
το χώμα το μακάριον
που σας σκεπάζει.

Ας το δροσίση πάντοτε
με τ’ αργυρά της δάκρυα
η ροδόπεπλος κόρη·
και αυτού ας ξεφυτρώνουν
αιώνια τ’ άνθη.

Ω γνήσια της Ελλάδος
τέκνα· ψυχαί που επέσατε
εις τον αγώνα ανδρείως,
τάγμα εκλεκτών Ηρώων,
καύχημα νέον·

σας άρπαξεν η τύχη
την νικητήριον δάφνην,
και από μυρτιά σας έπλεξε
και πένθιμον κυπάρισσον
στέφανον άλλον.

Αλλ’ άν τις απεθάνη
δια την πατρίδα, η μύρτος
είναι φύλλον ατίμητον
και καλά τα κλαδιά
της κυπαρίσσου.

Αφ’ ου εις του πρώτου ανθρώπου
τους οφθαλμούς η πρόνοος
φύσις τον φόβον έχυσε
και τας χρυσάς ελπίδας
και την ημέραν

επί το μέγα πρόσωπον
της γης πολυβοτάνου,
ευθύς το ουράνιο βλέμμα
βαθυσκαφή εφανέρωσε
μνήματα μύρια.

Πολλά μεν σκοτεινά·
φέγγει επ’ ολίγα τ’ άστρον
το της αθανασίας·
την εκλογήν ελεύθερον
δίδει το θείον.

Έλληνες της πατρίδος
και των προγόνων άξιοι·
Έλληνες σεις, πώς ήθελεν
άπό σας προκριθείν
άδοξος τάφος;

Ο Γέρων φθονερός
και των έργων εχθρός
και πάσης μνήμης έρχεται·
περιτρέχει την θάλασσαν
και την γην όλην.

Από την στάμναν χύνει
τα ρεύματα της λήθης
και τα πάντα αφανίζει.
Χάνονται οι πόλεις, χάνονται
βασίλεια κ’ έθνη.

Αλλ’ ότε πλησιάση
την γην οπού σας έχει,
θέλει αλλάξειν τον δρόμον του
ο Χρόνος, το θαυμάσιον
χώμα σεβάζων.

Αυτού, αφού την αρχαίαν
πορφυρίδα και σκήπτρον
δώσωμεν της Ελλάδος,
θέλει φέρειν τα τέκνα της
πάσα μητέρα,

και δακρυχέουσα θέλει
την ιεράν φιλήσειν
κόνιν και ειπείν: τον ένδοξον
Λόχον, τέκνα, μιμήσατε,
Λόχον Ηρώων.

Τα κλέφτικα τραγούδια, νομίζει κανείς πως είναι χείμαρροι αφρισμένοι, που ρέουν όχι από ανθρώπινα χείλη, αλλά από τους βράχους της Οίτης και του Ολύμπου.

Η γλώσσα τους, κατά τον BARTHOLDY, είναι έμπλεη από ορμή για την απόσειση του ξενικού ζυγού κι αδιάλλακτο μίσος για τους άπιστους δυνάστες του.

Τα κλέφτικα τραγούδια στάθηκαν το ξεκίνημα της νεοελληνικής ποίησής μας.

Σ’ αυτά επάνω ο Διονύσιος Σολωμός θεμελιώνει το πιο άδολο ποιητικό του έργο. Μαγικός αντίλαλος των δημοτικών τραγουδιών είναι ο «Κρητικός» και οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του.

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι – ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β’

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει

Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι;

Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

[…]

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

Κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,

Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

Το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,

Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·

 Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

Ό,τι ελέχθη ανωτέρω για τον Διονύσιο Σολωμό, το ίδιο ισχύει και για τον σύγχρονο και συμπατριώτη του (από τη Ζάκυνθο) Ανδρέα Κάλβο. Και οι δύο εθνικοί ποιητές μας του 19^ου αιώνα πρόβαλαν και τίμησαν το μεγάλο γεγονός της φυλής μας, την Ελληνική Επανάσταση.

Ωδή τετάρτη

[XIV]

Εις Σάμον

Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας, ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.

Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης υψώνει το ποιητικό του έργο, συμπεριλαμβάνοντας τους ήρωες των Σουλιώτικων αγώνων με τον Αλή Πασά και του ξεσηκωμού της Ελληνικής Επανάστασης.

Αρκετοί όμως είναι και άλλοι Έλληνες ποιητές όπως ο Ιούλιος Τυπάλδος, ο Γεράσιμος Μαρκοράς, ο Γεώργιος Ζαλοκώστας, οι αδελφοί Παράσχου, ο Ραγκαβής και αργότερα ο Κωστής Παλαμάς, ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Άγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Εγγονόπουλος που στρέφονται ποικιλότροπα στο μεγάλο ιστορικό γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης.

Από τα θέματα της κλέφτικης ζωής και τα γεγονότα του 1821 δε μένουν ανεπηρέαστοι πολλοί Ευρωπαίοι ποιητές. Ρομαντικοί λογοτέχνες της Γαλλίας ένωσαν τις φωνές τους και συσπείρωσαν ένα μεγάλο μέρος του Γαλλικού λαού για τον δίκαιο αγώνα των Ελλήνων.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ γράφει την ποιητική του συλλογή ΑΝΑΤΟΛΙΤΙΚΑ (1829) που στο επίκεντρό της εκθέτει ιστορικά γεγονότα όπως η ναυμαχία του Ναυαρίνου, η πολιορκία του Μεσολογγίου και η σφαγή της Χίου.

Το ελληνόπουλο (Β.Ουγκώ)

Τούρκοι διαβήκαν. Χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.

Η Χίο, τα’ όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,

με τα κρασιά, με τα δεντρά

τ’ αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια

και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια

καθρέφτιζε μεσ’ τα νερά.

Ερμιά παντού. Μα κοίταξε κι απάνου εκεί στο βράχο,

στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο

κάθεται, σκύβει θλιβερά

το κεφαλάκι στήριγμα και σκέπη του απομένει

μόνο μιαν άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη

μεσ’ την αφάνταστη φθορά.

Φτωχό παιδί, που κάθεσαι ξυπόλυτο στις ράχες

για να μην κλαις λυπητερά, τ’ ήθελες τάχα να ‘χες

για να τα ιδώ τα θαλασσά

ματάκια σου ν’ αστράψουνε, να ξαστερώσουν πάλι

και να σηκώσεις χαρωπά σαν πρώτα το κεφάλι

με τα μαλλάκια τα χρυσά; […]

Ο Vigny, ως γνώστης της ελληνικής γλώσσας συνθέτει το ποίημα του με τίτλο «Ελένη» όπου αποτυπώνει το δράμα του υπόδουλου Έθνους.

Στο ίδιο κλίμα κινείται και ο Λαμαρτίνος με τα ποιήματά του «Τελευταίο άσμα» και «Επίκληση για τους Έλληνες». Στο πρώτο ποίημα τονίζεται η μορφή και η επίδραση του Λόρδου Βύρωνα και ο θάνατος του στο Μεσολόγγι και η επίδραση που άσκησε υπέρ του ελληνικού αγώνα στην Ευρώπη.

Ο δωδεκάλογος του γύφτου (Κ.Παλαμάς- απόσπασμα από τον Προφητικό)

Όσο να σε λυπηθεί

της αγάπης ο Θεός,

και να ξημερώσει μιαν αυγή,

και να σε καλέσει ο λυτρωμός,

ω Ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα!

Και θ’ ακούσεις τη φωνή του λυτρωτή,

θα γδυθείς της αμαρτίας το ντύμα,

και ξανά κυβερνημένη κι αλαφρή,

θα σαλέψεις σαν τη χλόη, σαν το πουλί,

σαν τον κόρφο το γυναικείο, σαν το κύμα,

και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί

να κατρακυλήσεις πιο βαθιά

στου Κακού τη σκάλα, –

για τ’ ανέβασμα ξανά που σε καλεί

θα αιστανθείς να σου φυτρώσουν, ω χαρά!

τα φτερά,

τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!

Ερμόλαος Λινάρδος

Γενικός Γραμματέας της ΠΟΠΣ